Grzegorz Kozak Hübner

Grzegorz Kozak Hübner. Wydawcy: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Fundacja Teatru Myśli Obywatelskiej im. Zygmunta Hübnera. Warszawa 2022

Autor – znany z programów informacyjnych na antenach telewizyjnych i radiowych – dzięki profesji swoich rodziców, którzy prowadzili bufet w Teatrze Powszechnym w Warszawie za dyrekcji Zygmunta Hübnera, mógł jako nastolatek często przebywać za kulisami. Z zamiłowania do teatru wielokrotnie oglądał przedstawienia Powszechnego, a w Rozmowach z katem według Kazimierza Moczarskiego zagrał w epizodzie.
Po ponad 40 latach, które upłynęły od tamtej pory i ponad trzydziestu od śmierci Zygmunta Hübnera zorientował się, że dotąd nie tylko nie powstała biografia tego wybitnego artysty – reżysera, aktora, dyrektora teatrów, pedagoga i człowieka pióra, ale nawet nie ma kompletnego spisu jego prac. Po otrzymaniu carte blanche od Joanny Hübner-Wojciechowskiej – córki Zygmunta Hübnera, zdecydował się uzupełnić tę lukę. Owocem jego pracy jest liczący ponad 600 stron tom, napisany żywym językiem, który sprawia, że trudno oderwać się od lektury.

Jest to biografia chronologiczna, od kołyski po pośmiertny całun, ale niestandardowo przedstawiona. Składają się na nią: rozmowy z aktorami grającymi u Zygmunta Hübnera i innymi ludźmi, którzy z nim obcowali; recenzje przedstawień w kierowanych przez niego teatrach, poczynając od gdańskiego teatru Wybrzeże, przez Stary Teatr w Krakowie, którego świetność zapoczątkował właśnie Hübner, przez teatry wrocławskie i warszawskie z akcentem na Teatr Powszechny w Warszawie, który Hübner stworzył na nowo – skompletował od zera zespół aktorski oraz nadzorował przebudowę budynku wzniesionego pierwotnie na kino; recenzje z filmów, w których grał i które sam reżyserował; Jego korespondencje m.in. z Konradem Swinarskim, Maciejem Słomczyńskim, Witoldem Lutosławskim, Václavem Havlem – które oprócz rangi dokumentów mają też wartość literacką; anegdoty mówiące, jakim człowiekiem był prywatnie; wreszcie cytaty z jego bogatego dorobku pisarskiego i wywiadów, których udzielał mediom.

Słowa Zygmunta Hübnera cytowane są obficie w całej biografii. Ale jest też odrębny rozdział Hübner mówi… który zawiera wybór jego wypowiedzi z różnych lat na temat teatru, filmu, aktorstwa, reżyserii, frekwencji w teatrze i recenzentów. Mówi tam też o sobie jako aktorze, reżyserze i dyrektorze teatru. Fascynująca lektura! Jego przemyślenia, mimo upływu czasu, nie straciły aktualności.

O Zygmuncie Hübnerze opowiadają: Mirosława Dubrawska (żona), Joanna Hübner-Wojciechowska (córka), Barbara Borys-Damięcka, Ewa Dałkowska, Krystyna Janda, Elżbieta Kępińska, Grażyna Marzec, Anna Seniuk, Joanna Szczepkowska, Joanna Żółkowska, Kazimierz Kaczor, Michał Komar, Władysław Kowalski, Olgierd Łukaszewicz, Piotr Machalica, Janusz Majewski, Jan Nowicki, Wojciech Pszoniak, Stanisław Radwan, Maciej Rayzacher, Maciej Szary, Jerzy Zelnik i inni. Niektórzy nie doczekali wydania tej książki.
Większość rozmów Autor przeprowadził samodzielnie, ale też posłużył się cytatami z tekstów opublikowanych w różnych mediach, w katalogu wystawy Zygmunt Hübner. 23 marca 1930 – 12 stycznia 1989, Gdańsk–Kraków–Warszawa 2000 i w innych wydawnictwach.

Z «portretu słowem malowanego» (że z kolei ja posłużę się tytułem audycji radiowej, tworzonej przez nieżyjącą już Annę Retmaniak) wyłania się wybitnie inteligentny, zdystansowany introwertyk i człowiek o wielkiej kulturze osobistej.
„Oczytany, erudyta, nie sposób było go na czymś zagiąć”; „Miał takie cechy, których dzisiaj daremnie poszukujemy wśród osobowości kierujących teatrem”; „Powściągliwy i znakomicie opanowany…”; „…nie był człowiekiem, który dałby się skorumpować. Rzadka cecha”; „niezwykle dobrze wychowany i dystyngowany”; „… zadbany, elegancki, zawsze w lśniących butach”; „Nigdy od nikogo nie słyszałem, żeby kiedykolwiek, ktośkolwiek pisnął o nim złe słowo”; „Był kobieciarzem i to takim słodkim”; „… w rzeczach damsko-męskich specjalnie chyba nie odbiegał od standardu w tym środowisku”, „Palił strasznie dużo papierosów, co go zgubiło…”.

Autor odsłania też nieznane powszechnie fakty związane z przestawieniami, które przeszły do historii teatru polskiego, zrealizowanymi w teatrach prowadzonych przez Hübnera: z Kapeluszem pełnym deszczu w reż. Andrzeja Wajdy ze Zbigniewem Cybulskim w teatrze Wybrzeże; z Woyzeckiem w reż. Konrada Swinarskiego i Tangiem Mrożka w reż. Jerzego Jarockiego w Starym w Krakowie; ze Sprawą Dantona w reż. Wajdy inaugurującą działalność Powszechnego pod dyrekcją Hübnera, z Lotem nad kukułczym gniazdem w Jego reżyserii z Wojciechem Pszoniakiem w roli głównej, którego potem zastąpił Roman Wilhelmi, z Garderobianym też w Jego reżyserii z Pszoniakiem i Zapasiewiczem, z wieczorem poezji Wszystkie spektakle zarezerwowane w reż. Elżbiety Bukowińskiej, składającym się z wierszy poetów Pokolenia 68, zdjętym z afisza przez rząd stanu wojennego czy ze wspomnianymi już wcześniej przeze mnie Rozmowami z katem w reż. Wajdy. Jak widać, Zygmunt Hübner nie był dyrektorem zachłannym na reżyserowanie.

Grzegorz Kozak i Anna Seniuk podczas spotkania z publicznością w cyklu Książka w teatrze w Instytucie Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie, 13 stycznia 2023. Fot. Rafał Latoszek

Jestem pewna, że każdy widz Teatru Powszechnego za dyrekcji Zygmunta Hübnera ma w pamięci spektakle, które zrobiły na nim niezatarte wrażenie. Dla tego grona (też do niego należę) monografia Grzegorza Kozaka o Zygmuncie Hübnerze będzie podróżą w przeszłość, podczas której ożyją piękne wspomnienia.

Pozostaje też nadzieja, że zdjęcie na okładce książki przedstawiające Zygmunta Hübnera w roli majora Henryka Sucharskiego w filmie Stanisława Różewicza Westerplatte z 1967 roku – roli, z którą Zygmunt Hübner w powszechnej świadomości jest w pierwszej kolejności kojarzony – zwróci uwagę na tę znakomitą publikację także czytelników, którzy z racji swego wieku nie mogli być widzami Teatru Powszechnego w latach 1975 – 1989.

I last but not least:
Tekst został zilustrowany uroczymi zdjęciami z albumu rodzinnego i fotosami z przedstawień teatralnych i filmów. W aneksie znajduje się spis prac Zygmunta Hübnera obejmujący wyreżyserowane przez niego przedstawienia w teatrach Trójmiasta, Krakowa, Wrocławia, Warszawy i w Teatrze Telewizji; filmy, w których stanął za kamerą; role, które zagrał w teatrze, w tv i na dużym ekranie.